Geen Podium voor Oostfronters

Een onzalig plan. Dat was het malle idee om Auke (15) tijdens de Nationale Dodenherdenking een gedicht over zijn destijds Oostfrontende oudoom te laten voorlezen. 

Het gedicht zelf acht ik vrij oninteressant. Een onafhankelijke jury scheen daar anders over te denken. Dat kan wezen. Maar zelfs al was het een goed gedicht geweest, wat het niet is, had het geen verschil gemaakt. Als Vondel zelf daar had gestaan was `t geen betere herdenking geworden. Een dodenherdenking is immers geen poëziewedstrijd. De ‘poëzie’ moet ten dienste staan van het herdenken, niet het herdenken in het teken van een gedicht. Het gedicht is hooguit interessant als werkoorzaak van de latere discussie.

Op de nietsvermoedende burger werd vervolgens – mede door het organiserend Comité 4 en 5 Mei - een vloedgolf aan retoriek losgelaten. Bijzonder verbazingwekkend is deze passage uit de officiële reactie van het Comité :

Het comité betreurt het dat een integer gedicht van een jongere tot speelbal wordt in een discussie van volwassenen. Dat het gedicht niet voorgedragen wordt op de Dam doet niets af aan de waardering die het comité heeft voor het gedicht van Auke.

Dit is een mooi voorbeeld van een ignoratio elenchi, beter bekend als de ‘red herring’ – een drogreden waarbij men een ongewenste vraag omzeilt door een op zich correcte maar niet ter zake doende stelling te poneren. Wat de reuring veroorzaakte is niet een waargenomen gebrek in de “integriteit” van een gedicht, dat ook nog eens van een jongere is, maar het feit dat door dit gedicht een dergelijk uniek podium te geven wát we herdenken uit het zicht kan raken. Als, zo het gedicht wil, ook “ook Dirk Siebe niet vergeten mag worden” worden de doelpalen van de herdenking verschoven. Het is niet de ‘integriteit’ van het gedicht wat ter discussie staat. Dit is – wederom – geen literaire discussie.

Het Comité spreekt ook zijn verbazing uit over het feit dat een dergelijke keuze tot ‘discussie’ heeft geleid. Dat het Comité dit verbazend vindt is onbegrijpelijk. Het gedicht was eerder geweigerd door Kamp Westerbork als zijnde ongeschikt voor voordracht bij de Dodenherdenking. Het was niet ondenkbaar geweest dat het Comité - zelfs zonder waarschuwingssignalen uit Westerbork – had kunnen beseffen dat deze keuze, op dit moment, hoe dan ook tot pijnlijke discussies en beroering zou leiden. Dit had het Comité kunnen voorzien, en enkel het Comité is hiervoor verantwoordelijk. Het Comité heeft de integriteit van de Dodenherdenking dan ook op onacceptabele wijze in gevaar gebracht. Deze doelpalen mogen niet verzet, worden door het Comité, hoe slim ze ook proberen ene Auke van vijftien in te zetten als menselijk schild.

Maar nog verder gingen een aantal uitspraken van derden. Rode lijn in deze bijdragen was een duidelijk 

moreel relativisme en een postmodern-aandoend vertrouwen in de provisionaliteit van elke keuze. Zo heb ik mogen lezen dat Siebe Dirk niet intelligent was. (Wat IQ met het maken van morele keuzes te maken heeft heb ik nooit begrepen. Er zijn intelligente monsters, er zijn eenvoudige heiligen, en omgekeerd) 

Anderen suggereerden dat het verschil tussen goed en kwaad arbitrair is, of zelfs niet bestaat, of dat er teveel aandacht voor joden is bij de dodenherdenking, of dat er ongetwijfeld goede Duitsers waren, en er vast ook  ploerten in het verzet gezeten hebben. De opmerkingen variëren van perfide tot goedbedoeld, ze hebben echter allen met elkaar gemeen dat ze volstrekt irrelevant zijn.

Een Nationale Dodenherdenking is een eerbetoon aan allen die gevallen zijn voor het vaderland, of slachtoffer zijn geworden van de agressieoorlog die tegen Nederland gevoerd. Iemand herdenken is iemand eren, en dat doen wij dan niet als miljoenen privépersonen, maar als land, gezamenlijk. Er zijn mensen geweest die partij hebben gekozen voor de bezetter, voor een vreemde mogendheid die onze vernietiging nastreefde. Ongetwijfeld zijn er onder hen ook geweest die geleden hebben, soms na de oorlog en soms onrechtvaardig. Rechtsherstel is dan een optie. Publiek eerbetoon nooit. Een landverrader – want dat was hij  – publiekelijk laten eren, publiekelijk een plaats geven in de Nationale Dodenherdenking betekent in wezenlijke zin zowel het onteren van allen die het hoogste offer hebben gebracht voor onze vrijheid, als het onteren van de ruwweg tweehonderdduizend Nederlandse burgerslachtoffers, waaronder honderdduizend joden.

Ook de Wehrmacht is hier niet gekomen - in tegenstelling tot wat de gemeente Vorden schijnt te denken - om ons de “broederhand” te reiken.  Ook Wehrmachtleden officieel herdenken lijkt mij ongepast. Onverlet dat er een duidelijk een moreel verschil is tussen een Nederlander die in de donkerste uren van het Vaderland elke band van trouw met het Rijk verbrak en – vaak dienstplichtige  - Duitse Wehrmachtsoldaten en niet elke Duitse soldaat per definitie een slecht mens geweest zal zijn. De Duitser was hier echter niet als goed of slecht persoon, met zijn eigen wensen, verlangens en bijdragen aan de mensheid: hij was hier als verlengstuk van een ongekende terreurmachine geheel gericht op het vestigen van een mensverachtende tyrannie.  Dat vergeten, of erger:  negeren, maakt verder herdenken een futiele oefening in tout pardonner  en doet ons in naam van een zogenaamde “hedendaagse” moraal elk reëel zicht op goed en kwaad verliezen.